Czy ręka Fatimy oznacza 5 filarów islamu?

Ręka Fatimy, hamsa, chamsa, khamsa, hamesh… To najpopularniejsze nazwy talizmanu o kształcie dłoni, najczęściej z symetrycznie rozstawionymi palcami i okiem w środku. W Maroku ręka Fatimy jest bardzo popularna. Wzór ten znajdziecie wszędzie: na bransoletkach, wisiorkach, breloczkach, jako kołatki do drzwi, hafty na ubraniach, malunki na ścianach… Mogłabym wymieniać i wymieniać. Co ciekawe, Marokańczycy nie mówią na ten amulet „ręka Fatimy”, a khamisa. Wielu z nich nie wiedziało, co mam na myśli, mówiąc Fatima hand. Osobiście mam do khamisy wielki sentyment, bardzo lubię ten wzór. I co jakiś czas zaopatruję się w drobiazg z hamsą. Rozglądam się za talerzem na przystawki, ale te chyba są bardziej powszechne w Tunezji. Podobno Tunezja jest również pełna tradycyjnych ubrań z wyhaftowaną hamsą, szczególnie popularnych na weselach. Symbol hamsa jest niezwykle popularny w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie, czyli, generalizując, w krajach muzułmańskich. Ale czy ręka Fatimy ma coś wspólnego z islamem?

Ręka Fatimy – skąd pochodzi?

Nie ma wątpliwości, że hamsa jest symbolem pogańskim. Początki talizmanu ręki Fatimy sięgają czasów starożytnej Kartaginy (obecnej Tunezji) i nie mają nic wspólnego z Fatimą tak istotną dla muzułmanów. Hamsa w postaci uniesionej prawej dłoni pochodzi od wizerunków bogini Tanit czczonej przez Fenicjan jako czuwającą nad fazami Księżyca, a rozpostarta dłoń jest alegorią tego procesu. Hamsa od dawien dawna pojawia się w wielu kręgach kulturowych. Tak, tak… Zaadaptowali ją Żydzi, buddyści, chrześcijanie, muzułmanie, a przede wszystkim przedmuzułmańscy Arabowie i Berberzy. Szczególnie wśród Berberów talizman hamsa i idea złego oka są bardzo żywe.

Hamsa – co oznacza?

Symbol hamsa ma przynosić osobie go noszącej szczęście, powodzenie i zdrowie. Uniesiona w górę dłoń jest jasnym symbolem obrony przed atakiem i w takim znaczeniu używa się amuletu z ręką Fatimy – dla ochrony. Konkretnie dla ochrony przed złym okiem, w celu oślepienia złego oka – źródła negatywnej energii i nieszczęść. W przedmuzułmańskiej kulturze arabskiej idea istnienia złego oka była bardzo głęboko zakorzeniona. Coś ci się nie udało? To przez złe oko. Straciłeś pieniądze? Złe oko. Nie możesz zajść w ciążę? Jak nic, złe oko!

Co ciekawe, mimo że to całkowicie niezgodne z islamem i religia zakazuje używania amuletów, wiara w złe oko i talizmany ochronne są nadal żywe i bardzo powszechne. Złe oko w języku arabskim i marokańskiej darijy oznacza l3in (czyt, lejin). Wielu wyznawców islamu powie, że l3in nie istnieje. Że ręka Fatimy to po prostu ładny symbol, a nie amulet. Ale są i tacy, którzy wieszają breloczek z hamsą w samochodzie, żeby uchronić się przed wypadkiem.

Ręka Fatimy dla katolika, muzułmanina, Żyda

Jak to się stało, że pogański symbol, amulet zakazany przez religie monoteistyczne jest tak powszechny wśród ich wyznawców? Jak to zwykle bywa z czymś nowym, aby to łatwiej wprowadzić, warto co nieco zakamuflować i wymieszać z tym, co jest już znane. W chrześcijaństwie pojawiają się święta, obrzędy i symbole bezpośrednio związane z pogańskimi (np. Zielone Świątki) i tak to działa w każdej religii. Symbol hamsa był znany poganom, miał pozytywny wydźwięk. W końcu czym złym może być ochrona przed zawiścią i nieszczęściem. Więc został zaadaptowany przez religie monoteistyczne. Co więcej dłoń fenicjańskiej bogini Tanit przeobraziła się z czasem w dłoń Fatimy, Miriam, a nawet Marii matki Jezusa – najważniejszych kobiet w islamie, judaizmie i chrześcijaństwie. Mamy zatem:

dłoń Miriam, siostry Mojżesza – symbol żydowski,
dłoń Fatimy, córki proroka Mahometa – symbol muzułmański,
dłoń Marii, matki Jezusa – symbol chrześcijański.

Z pewnością wśród chrześcijan hamsa jest najmniej popularna. W kulturze żydowskiej i arabskiej pełni jednak istotną rolę.

Czym zatem jest ręka Fatimy dla katolika? Nie powinna być niczym więcej niż tylko ozdobą, dekoracją. Podobnie z resztą, jak dla wyznawców wszystkich religii monoteistycznych, które jasno zabraniają amuletów, talizmanów i tego rodzaju szarlataństwa.

Ale khamsa znaczy 5!

Zwolennicy teorii, że hamsa to symbol religijny, upierają się, że khamsa to przecież 5 po arabsku. No i zaczyna się, że Tora zawiera 5 ksiąg, że 5 filarów islamu… Dla katolików przychodzi mi do głowy tylko 5 przykazań kościelnych. Tak, khamsa znaczy 5 w języku arabskim. Ale pamiętajmy, że język arabski był używany w czasach pogańskich, długo przed objawieniem Koranu. Zatem wiązanie symbolu wywodzącego się od pogańskiej bogini Tanit z 5 filarami islamu troszkę się gryzie. Tym bardziej, że religie monoteistyczne krytykują wiarę w amulety, horoskopy itp. Moim skromnym zdaniem, hamsa to hamsa dlatego, że dłoń ma 5 palców. I tyle. Szukając powiązań religijnych, nie tylko nazywa się hamsę od imion ważnych kobiet w danej religii, ale oko malowane we wnętrzu dłoni, bądź kamień tam umieszczany nazywa się okiem proroka! Którego proroka? Proszę sobie wybrać. Wszystko zależy, czy noszący amulet jest Żydem, czy muzułmaninem.

Oko proroka jako niebieski kamień jest bardzo popularny w Turcji oraz wśród wyznawców judaizmu. Biżuterię z ręką Fatimy i okiem proroka można kupić na każdym straganie dla turystów od krakowskiego Kazimierza po marokańskie souki.